Νομιμοποιώντας την ανευθυνότητα: Η υπόθεση του WWF και της “Υπεύθυνης Σόγιας”

BiotechWatch. gr Ιούνιος 2009

Όταν μια μεγάλη και ευυπόληπτη περιβαλλοντική ΜΚΟ συμμετάσχει σε ένα οργανισμό ο οποίος προσπαθεί να προσδώσει κάποια χαρακτηριστικά περιβαλλοντικής ευαισθησίας σε μια εξ’ ορισμού καταστρεπτική διαδικασία, όπως η μονοκαλλιέργεια γ.τ. σόγιας, με χρήση τεράστιων ποσοτήτων τοξικών φυτοφαρμάκων σε εκτάσεις της Λ. Αμερικής, εκεί όπου προηγουμένως υπήρχαν τροπικά δάση, το αποτέλεσμα δεν είναι παρά αυτό που ονομάζεται “πράσινο ξέπλυμα” και την αντίδραση δεκάδων οργανώσεων ανά τον κόσμο…

Στις 29 Μαΐου το λεγόμενο “Στρογγυλό Τραπέζι για την Υπεύθυνη Σόγια” (RTRS), ένας οργανισμός αποτελούμενος κυρίως από αντιπρόσωπους πολυεθνικών εταιρειών, μεγαλοκτηματιών, αγρο-εταιρειών και λίγων συγκεκριμένων ΜΚΟ, με κυριότερη το WWF, θέσπισε κάποια κριτήρια για την παραγωγή σόγιας ώστε να δημιουργηθεί μια “πράσινη” σήμανση που θα πιστοποιεί τη “περιβαλλοντικά ορθή” παραγωγή σόγιας στην Λατινική Αμερική. Πως γίνεται όμως μια σαρωτική μονοκαλλιέργεια η οποία ήδη περιλαμβάνει τη χρήση γενετικά τροποποιημένων ποικιλιών, την διαρκώς αυξανόμενη χρήση τεράστιων ποσοτήτων τοξικών φυτοφαρμάκων, την αποψίλωση μεγάλων εκτάσεων τροπικού δάσους και την εκτόπιση ή διάλυση αγροτικών κοινοτήτων με την δημιουργία τσιφλικιών να φέρει το τίτλο του “υπεύθυνου” κι ένα χαριτωμένο περιβαλλοντικό λογότυπο; Δεκάδες οργανώσεις για το περιβάλλον ανά τον κόσμο, κινήματα αγροτών, ιθαγενών και επιστήμονες είχαν από καιρό επισημάνει ότι τα κριτήρια του RTRS είναι τόσο αδύναμα που δεν θίγουν κανένα ουσιαστικό θέμα και το μόνο που επιτυγχάνουν είναι να νομιμοποιήσουν τη υφιστάμενη κατάσταση προσδίδοντας ένα άλλοθι οικολογικής υπευθυνότητας στις πολυεθνικές εταιρείες και τους μεγαλοπαραγωγούς. Ίσως μια αντιπροσωπευτική κατάσταση του τι παράγεται όταν προσπαθείς να διαπραγματευτείς αντί να συγκρουστείς με ένα μηχανισμό που οι βασικές αρχές ύπαρξης του και μόνο γεννούν καταστροφή.

“Υπεύθυνη” καταστροφή
Περισσότερη από την μισή παγκόσμια παραγωγή σόγιας προέρχεται από χώρες όπως η Αργεντινή, η Παραγουάη και η Βραζιλία ενώ η Ευρώπη είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας. Σχεδόν όλη η παραγωγή σόγιας προορίζεται για την παρασκευή φτηνών ζωοτροφών που θα χρησιμοποιηθεί για την υπερ-παραγωγή και υπερκατανάλωση κρέατος, ενώ τελευταία το σογιέλαιο έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται και για την παρασκευή αγροκαύσιμων με τις γνωστές συνέπειες.
Η αυξημένη ζήτηση σόγιας έχει προκαλέσει εδώ και χρόνια εκτεταμένες καταστροφές στην Λατινική Αμερική, τόσο σε περιβαλλοντικό όσο και κοινωνικό επίπεδο. Η εντατική μονοκαλλιέργεια της έχει ως αποτέλεσμα την περιβαλλοντική υποβάθμιση με ραγδαία αποψίλωση των τροπικών δασών και σαβάνας και τη αντικατάσταση των μικρών αγροκτημάτων με τεράστια κτήματα βιομηχανοποιημένης γεωργίας. Η απώλεια ζωτικών δασικών εκτάσεων, η δραματική μείωση της βιοποικιλότητας, οι εκλύσεις αερίων του θερμοκηπίου λόγω της αγροτικής εκμετάλλευσης (αέρια όπως το οξείδιο του αζώτου είναι εκατοντάδες φορές πιο ισχυρό αέριο θερμοκηπίου απ’ ότι το διοξείδιο του άνθρακα) και η διάβρωση του εδάφους είναι κάποιες από τις σοβαρές συνέπειες.
Η εξάπλωση της σόγιας έχει οδηγήσει επίσης σε κατάφορες παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων, μέχρι και φονικές επιθέσεις σε αγροτικές κοινότητες και ιθαγενείς πληθυσμούς που εκτοπίζονται σε μεγάλη κλίμακα από τη γη τους, αναγκάζοντας τους να μετακινηθούν σε περιαστιακά γκέτο ή σε ανέπαφες περιοχές. Όταν τέτοιες οι παραδοσιακές κοινότητες απομακρυνθούν η κατάσταση είναι πια μη αναστρέψιμη.
Το στοιχείο που έρχεται να ολοκληρώσει την παραπάνω εικόνα είναι ότι η καλλιέργεια σόγιας σχεδόν μονοπωλείται από γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες, την γνωστή Roundup Ready (RR), η οποία έχει τροποποιηθεί ώστε να είναι ανθεκτική στο αντίστοιχο τοξικότατο ζιζανιοκτόνο. Η χρήση του RR έχει αυξηθεί κατά πολύ στις χώρες της Λατινικής Αμερικής οδηγώντας σε αυξημένη παρουσία ανθεκτικών πια ζιζανίων και στον φαύλο κύκλο ακόμα περισσότερων ψεκασμών για την αύξηση της δραστικότητας του. Ως αποτέλεσμα το κόστος παραγωγής της σόγιας και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις αυξήθηκαν ενώ καμιά από τις υποσχέσεις για αυξημένες σοδειές και ικανότητα προσαρμογής σε ξηρά ή αλατώδη εδάφη, όπως συχνά ανέφεραν οι κατασκευαστές των γ.τ. ποικιλιών, δεν πραγματοποιήθηκαν.
Η χρήση του RR έχει προκαλέσει τεράστια προβλήματα υγείας με λόγω των συνεχών ψεκασμών. Μια αναφορά του οργανισμού Grupo de Reflexión Rural (GRR) στην αργεντινή περιγράφει το πώς οι ψεκασμοί με RR έχουν αυξήσει τα προβλήματα υγείας στους κατοίκους αγροτικών περιοχών, με πάρα πολλές περιπτώσεις καρκίνου σε μικρές ηλικίες, γενετικές δυσμορφίες, παθήσεις του αναπνευστικού, δερματίτιδες όπως αυτές καταδείχνονται μέσα από τις αναφορές των αγροτικών ιατρών σε περιοχές καλλιέργειας της σόγιας. Και όλα αυτά χωρίς να ληφθούν υπόψη τις αυξανόμενες επιστημονικές αναφορές για τις πιθανές επιπτώσεις των γ.τ.ο. στο περιβάλλον και στην υγειά και τη ευρεία απόρριψη τους από καταναλωτές, οργανώσεις και επιστήμονες.

Round table ή RoundUp Table;
Το RTRS από το ξεκίνημα του 2004 ορίστηκε ως ένα φόρουμ εταιρειών και ΜΚΟ για το διάλογο μεταξύ φορέων ώστε να θεσπιστούν κριτήρια για τη δημιουργία μίας νέας “υπεύθυνης” ετικέτας για την παραγωγή σόγιας. Η πρωτοβουλία αυτή ξεκίνησε κυρίως από το WWF και την Ελβετική εταιρεία σούπερ-μάρκετ COOP ενώ μέλη της είναι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες όπως η Cargill, η Monsanto, η Syngenta, η ADM, η Bunge, η τράπεζα Rabobank, η BP, η Shell, η Unilever κ.α.. Από τις λίγες ΜΚΟ που συμμετέχουν και οι οποίες έχουν περιγραφεί ως συντηρητικές, κυριαρχούν το WWF και η Solidaridad.
Το RTRS αν και διακηρύσσει ότι υφίσταται ως οργανισμός με μια ευρεία γκάμα εμπλεκόμενων παραγόντων, δεν περιλαμβάνει καθόλου αντιπρόσωπους αγροτικών κοινοτήτων, κινήματα μικρών γεωργών και ιθαγενών, ομάδες πληθυσμών άμεσα επηρεαζόμενες αρνητικά από την εξάπλωση της παραγωγής σόγιας οι οποίες διαφώνησαν πλήρως με τη πρωτοβουλία και είτε δεν δέχθηκαν να εμπλακούν σε μια τέτοια ανισόβαρη διαδικασία ή απλά ποτέ δεν καλέστηκαν. Επίσης οι περισσότερες ΜΚΟ της Λ. Αμερικής και δεκάδες οργανώσεις ανά τον κόσμο, όπως η Via Campesina, η Friends of the Earth η Food First, το GM Watch,το GENET, to Corporate Europe Observatory, η Biofuelwatch και επιστήμονες όπως ο Ignacio Chapela κριτίκαραν δριμύτατα την εμπλοκή του WWF.
Γιατί ωστόσο, παρ’ όλες τις αντιδράσεις προχώρησε σε αυτή συμφωνία; Κατά τα λεγόμενα, το WWF ξεκίνησε την πρωτοβουλία του RTRS με καλές προθέσεις. Στη πορεία ωστόσο, προσπαθώντας να πείσει τους μεγάλους παίκτες- όπως η Cargill, η ADM κ.α.- να συμμετάσχουν, έριξε κατά πολύ τον πήχη. Αυτό συμπεριλαμβάνει το να αποφεύγει εντελώς να θίξει το θέμα της χρήσης γ.τ.ο. και του Roundup Ready ενώ από την άλλη αποδυναμώνει κατά πολύ τις προϋποθέσεις όσον αφορά την αποψίλωση των δασών.
Τα “κριτήρια” του RTRS, που απλά προτρέπουν σε λογικές χρήσεις φυτοφαρμάκων και ζητούν από εδώ και πέρα να μην αποψιλώνονται εκτάσεις χωρίς άδεια, αγνοούν παντελώς το κρίσιμο θέμα της μεταλλαγμένης σόγιας η οποία απαιτεί εκτενή και ολοένα αυξανόμενη χρήση του RR ενώ ουσιαστικά μπορεί και επιτρέπει την αποψίλωση εκτάσεων του Αμαζονίου εφόσον μια περιοχή έχει “περικυκλωθεί” για αγροτική χρήση. Αυτό σημαίνει πως μεγαλοκτηματίες, οι οποίοι αναμφίβολα δωροδοκούν το κράτος ώστε να “περικυκλώνουν” δασικές περιοχές του Αμαζονίου και κατόπιν να τις διεκδικούν για αγροτική χρήση. Με αυτό τον τρόπο η αποψίλωση των τροπικών δασών θα συνεχίζεται, αυτή τη φορά όμως με τη “πράσινη” ετικέτα έγκρισης από το RTRS. Μια άλλη προσέγγιση βέβαια θέλει απλά τις δυο κύριες περιβαλλοντικές ΜΚΟ του RTRS, δηλαδή την WWF και την Solidaridad να είναι αυτές που έχουν και κατεξοχήν χρηματοδότηση από την βιομηχανία δημιουργώντας σχέσεις εξάρτησης με αυτήν, οπότε επιμελώς αποφεύγεται η απευθείας σύγκρουση με τον εταιρειακό κόσμο και ακολουθείται μια διαλεκτική για ανοιχτό διάλογο η οποία δεν θίγει καθόλου το πρόβλημα στη ρίζα του.
Ο Adrian Bebb από την οργάνωση Friends of the Earth δηλώνει: “Το RTRS δεν είναι παρά μια προσπάθεια πράσινου ξεπλύματος και θα έπρεπε να εγκαταλειφθεί. Οι αρχές παραγωγής τις οποίες αναπτύσσει, απλά νομιμοποιούν ένα σαρωτικό σύστημα της καλλιέργειας σόγιας το οποίο διαγράφει τα δάση από το χάρτη και καταστρέφει τις κοινωνικές δομές των μικρών αγροκτημάτων προς όφελος υπερμεγάλοκτηματιών και πολυεθνικών εταιρειών. Η μόνη υπεύθυνη σόγια είναι η λιγότερη σόγια.” το GM Watch αναφέρει πως “το WWF αντί να βοηθάει τις πολυεθνικές βιοτεχνολογίας με αυτόν τον τρόπο, θα έπρεπε να δουλεύει με όλες τις υπόλοιπες ΜΚΟ, κοινωνικά κινήματα και αγροτικές οργανώσεις που αντιστέκονται στην εντατική παραγωγή γ.τ. σόγιας”.

Τέρατα λογικής
Μετά από τις διαμαρτυρίες και κινητοποιήσεις το WWF απαντώντας σε μια επιστολή αντίθεσης στο RTRS υπογεγραμμένη από χιλιάδες άτομα και 92 οργανωσεις, κινήματα και επιστήμονες ουσιαστικά απολογήθηκε για το ότι εμφανίστηκε να προτρέπει την γ.τ. σόγια επιδοκιμάζει την γ.τ. σόγια. Αυτό ωστόσο δεν την απέτρεψε στο να προχωρήσει τελικά στην συμφωνία του περασμένου μήνα, την οποία περιγράφει ως επιτυχία, ενώ η οποιαδήποτε κριτική για τους γ.τ.ο. περιορίζεται στην προτροπή για ένα δυνατό νομοθετικό πλαίσιο.
Αξιοσημείωτο για τον λογική με την οποία εκλαμβάνει το WWF την ύπαρξη των γ.τ.ο. είναι η δήλωση μέσα από το GM Soy debate, ένα φόρουμ που συστήθηκε στην Ολλανδία απο το WWF μαζί με την Solidaridad και το Πανεπιστήμιο του Wageningen,, όπου αναφέρεται πως: “Ο τωρινός διάλογος για τη γ.τ. σόγια είναι πολωμένος και μη ικανοποιητικός. Χωρίς συμβιβασμούς για την σχετικότητα των συζητήσεων υπέρ ή κατά σχετικά με τους γ.τ.ο., το GM Soy Debate ξεκινά από την παρατήρηση ότι η γ.τ. σόγια είναι ένα κύριο αγροτικό προϊόν. Και ως τέτοιο θα έπρεπε να παράγεται όσο πιο αειφορικά γίνεται.” Έτσι, τα εκατομμύρια στρεμμάτων εντατικής μονοκαλλιέργειας μεταλλαγμένων φυτών που στηρίζουν την δυτική υπερκαταναλωση, οι εναέριοι ψεκασμοί τόνων τοξικού χημικού σε ισοπεδωμένες εκτάσεις, εκεί όπου κάποτε υπήρχαν ζωτικά τροπικά δάση και οι διαλυμένες αγροτικές και ιθαγενείς κοινότητες απλά παραβλέπονται, δημιουργώντας μια στρεβλωμένη αντίληψη του τι σημαίνει αειφορικό και συνυπογράφοντας ένα “αρκεί από εδώ και πέρα να προσπαθήσετε να τηρείτε κάποιες ελάχιστες αρχές ώστε να χριστείτε περιβαλλοντικά ορθοί”.
Η προσπάθεια του RTRS καταλήγει στο να είναι κάτι περισσότερο από μια ελλειμματική πράξη, τύπου ασπιρίνης για την ανακούφιση του καρκίνου. Η “υπεύθυνη” σήμανση του RTRS με την έγκριση μιας περιβαλλοντικής ΜΚΟ παρέχει μια άνευ προηγουμένου ευκαιρία στις εταιρείες βιοτεχνολογίας, αγροκαυσίμων και σόγιας του να “νομιμοποιήσουν” και να αναπτύξουν το μοντέλο παραγωγής τους καλυμμένοι ηθικά σε κάθε θεσμικό ή κοινωνικό αντίλογο. Κι αυτό όταν η πραγματικότητα που έχουν δημιουργήσει συμπεριλαμβάνει μια εκτεταμένη περιβαλλοντική και κοινωνική καταστροφή, μακριά από τα μάτια των δυτικών, ευχαριστημένων από ένα όμορφο “πράσινο” και χαριτωμένο λογότυπο.