Θεματικό αφιέρωμα Ο Ισπανικός Εμφύλιος στον Κινηματογράφο, προβολή ταινίας "Τα ποδήλατα είναι για το καλοκαίρι"

Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος και η Πρεσβεία της Ισπανίας στην Αθήνα προτείνουν φέτος το θεματικό αφιέρωμα Ο Ισπανικός Εμφύλιος στον Κινηματογράφο, που εγκαινιάζει το χειμερινό πρόγραμμα στους νέους χώρους της Ταινιοθήκης στον Κεραμεικό από την Πέμπτη 7 έως την Τετάρτη 13 Οκτωβρίου. Αμέσως μετά, το αφιέρωμα θα μεταφερθεί σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσ/νίκης στον κινηματογράφο Ολύμπιον - Παύλος Ζάννας στη Θεσσαλονίκη από την Πέμπτη 21 έως την Τετάρτη 27 Οκτωβρίου.

Σε συνέχεια της περσινής μεγάλης επιτυχίας της 1ης Εβδομαδας Ισπανικού Κινηματογράφου με τίτλο Εικόνες ενός ευρωπαϊκού ταξιδιού, η 2η Εβδομάδα Ισπανικού Κινηματογράφου έρχεται να επιβεβαιώσει το μεγάλο ενδιαφέρον του κοινού για την εθνική κινηματογραφία της χώρας αυτής.
Η 2η Εβδομάδα Ισπανικού Κινηματογράφου εξετάζει από ισπανική κυρίως σκοπιά τον Ισπανικό Εμφύλιο που διήρκεσε από τον Ιούλιο του 1936 έως και τον Απρίλιο του 1939, αποτελώντας ένα γεγονός με τεράστιο αντίκτυπο παγκοσμίως.
Προσκεκλημένος της 2ης Εβδομάδας Ισπανικού Κινηματογράφου είναι ο καταξιωμένος 63χρόνος ισπανός σκηνοθέτης Χοσέ Λουίς Κουέρδα (José Luis Cuerda), γνωστός στην Ελλάδα κυρίως ως βραβευμένος παραγωγός των ταινιών Tesis (στην οποία επίσης υποδύεται ένα ρόλο ως ηθοποιός) και Οι άλλοι του Αλεχάντρο Αμενάμπαρ. Θα βρίσκεται στην Αθήνα για να δώσει συνεντεύξεις, να απαντήσει σε ερωτήσεις δημοσιογράφων στη συνέντευξη τύπου και να προλογίσει στην προβολή έναρξης του αφιερώματος τη βραβευμένη το 1999 με Βραβείο Γκόγια Καλύτερου Διασκευασμένου Σεναρίου ταινία του Η Γλώσσα της πεταλούδας, που αφηγείται την ιστορία ενός οκτάχρονου αγοριού στην αρχή του εμφυλίου.
Στο πλαίσιο του αφιερώματος θα διοργανωθεί και μία συζήτηση. Σύντομα θα ανακοινωθούν οι λεπτομέρειες.
Σε συνεργασία με το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, την Ταινιοθήκη της Ισπανίας στη Μαδρίτη (Filmoteca Española) και την υποστήριξη των εταιρειών διανομής PCV, Audiovisual και Carousel Films. Να σημειώσουμε πως ενδέχεται στην Θεσσαλονίκη να μην προβληθούν για τεχνικούς λόγους όλες οι ταινίες.

Το αφιέρωμα «Ο Ισπανικός Εμφύλιος στον Κινηματογράφο» περιλαμβάνει 13 συνολικά ταινίες μυθοπλασίας -μεταξύ των οποίων οι 10 προβάλλονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα-, ένα ντοκιμαντέρ κι αρχειακό υλικό από την περίοδο του εμφυλίου.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως οι 10 από τις ταινίες μυθοπλασίας έχουν γυριστεί από τη δεκαετία του ‘80 και μετά, και ιδιαίτερα τις δεκαετίες του ΄90 και του ΄00 από ισπανούς σκηνοθέτες της μεταπολεμικής γενιάς, όπως οι Χάιμε Τσάβαρι (Jaime Chávarri), Φερνάντο Τρουέμπα (Fernando Trueba), Χοσέ Λουίς Κουέρδα (José Louis Cuerda), Μόντσο Αμεντάριθ (Montxo Armendáriz), Νταβίδ Τρουέμπα (David Trueba), Εμίλιο Μαρτίνεθ Λάθαρο (Emilio Martínez Lázaro) αλλά και της προπολεμικής γενιάς που θα αργήσει να καταθέσει τη «φωνή» της πάνω στον ισπανικό εμφύλιο όπως οι Λουίς Γκαρθία Μπερλάνγκα (Luís García Berlanga), Κάρλος Σάουρα (Carlos Saura) και Βιθέντε Αράντα (Vicente Aranda). Είναι φανερή η ανάγκη της χρονικής αποστασιοποίησης των δημιουργών, παρόλο που έχουν περάσει 70 χρόνια από το τέλος του εμφυλίου και 35 χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας.
Εξαιρέσεις στο αφιέρωμα αποτελούν η κλασική ταινία Το πνεύμα του μελισσιού του πολυαγαπημένου στο ελληνικό κοινό Βίκτορ Έριθε, η οποία γυρίστηκε 2 χρόνια πριν την πτώση της δικτατορίας του Φράνκο αγγίζοντας με έμμεσο τρόπο το καθεστώς -την οποία είχαμε την ευκαιρία να δούμε σε επανέκδοση στους θερινούς κινηματογράφους φέτος το καλοκαίρι- αλλά και το σπάνιο αριστούργημα Το δέντρο της Γκερνίκα του Φερνάντο Αραμπάλ, γνωστού περισσότερο για το συγγραφικό του έργο, η οποία γυρίστηκε τη χρονιά της πτώσης της δικτατορίας.
Από το αφιέρωμα δεν θα μπορούσε να λείψει και η βραβευμένη στη Βενετία ταινία σταθμός για τον ισπανικό εμφύλιο Γη και Ελευθερία, του σκηνοθετη Κεν Λόουτς, βασικού εκπροσώπου του βρετανικού κοινωνικού ρεαλισμού.
Ιστορικό ενδιαφέρον παρουσιάζει τόσο η μοναδική «καθεστωτική» ταινία του αφιερώματος Το γένος του Σάενθ ντε Ερέδια (José Luis Sáenz de Heredia), η οποία γυρισμένη το 1941, υιοθετεί πιστά τους κανόνες μιας κλασικής προπαγανδιστικής ταινίας με πλούσια ντοκουμέντα, όσο και το σπάνιο αρχειακό υλικό, από τη συλλογή της Filmoteca Española που αποκαταστάθηκε και ψηφιοποιήθηκε το 2006. Πρόκειται για 37 ταινίες, ντοκιμαντέρ και επίκαιρα, μικρού, μεσαίου και μεγάλου μήκους που γυρίστηκαν από το 1936 έως το 1939 με θέμα τον ισπανικό εμφύλιο, χωρισμένες σε 8 προγράμματα.
Πλούσιο ανέκδοτο υλικό για τον ισπανικό εμφύλιο περιλαμβάνει επίσης και το ντοκιμαντέρ Τα ισπανικά κιβώτια (Las cajas españolas, 2004) που γύρισε ο Αλμπέρτο Πόρλαν (1947), ερευνητής, σεναριογράφος και συγγραφέας, με σημαντικό συγγραφικό έργο για τον ισπανικό εμφύλιο, με αφορμή μια πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή του εμφυλίου: το ντοκιμαντέρ αναπαράγει τις αντιξοότητες κατά τη μεταφορά των έργων τέχνης του Μουσείου Πράδο προς τη Γενεύη, όπου στάλθηκαν συσκευασμένα σε 1868 κιβώτια για να διασωθούν από πιθανή καταστροφή στη διάρκεια του εμφυλίου.

►Λίγα λόγια για τις μεγάλου μήκους ταινίες του αφιερώματος
Ξεκινώντας από το 1941 με Το γένος και φθάνοντας στο 2007 με Τα 13 τριαντάφυλλα, το αφιέρωμα περιλαμβάνει τόσο ταινίες με επίκεντρο τον εμφύλιο, όσο και ταινίες που χρησιμοποιούν τον εμφύλιο σαν φόντο σε αφηγήσεις, που εστιάζουν στην δικτατορία που θα ακολουθήσει, αλλά και ταινίες που «προοικονομούν» την ιστορική συγκυρία όπως το Belle Epoque του Φερνάντο Τρουέμπα.
Το 1941 ο Σάενθ ντε Ερέδια (1911-1992), οπαδός του φρανκισμού και διευθυντής της Κρατικής Σχολής Κινηματογράφου, ο οποίος μάλιστα είχε ξεκινήσει την καριέρα του με την υποστήριξη του Μπουνιουέλ, συμπυκνώνει στην ταινία Το γένος (Raza, 1941) τους κανόνες χρηστότητας του καλού Ισπανού από τη σκοπιά του δικτατορικού καθεστώτος. Η αφήγηση εστιάζει στην ιστορία τριών αδερφών τα πρώτα χρόνια μετά τον εμφύλιο. Βασισμένη σ’ ένα κείμενο του Φράνκο με το ψευδώνυμο Χάιμε ντε Αντράδε, η ταινία περιλαμβάνει επίσης ντοκουμέντα του ισπανικού εμφυλίου και διαθέτει μεγάλη ακρίβεια στην αναπαράσταση των στρατιωτικών στολών, του προπαγανδιστικού υλικού και των συμβόλων των δημοκρατικών, κάτι διόλου συνηθισμένο στις ταινίες που γυρίστηκαν στη διάρκεια του φρανκισμού.
Με τον θρίαμβο των στρατευμάτων του Φράνκο στο τέλος του εμφυλίου το 1939, η Ισπανία εισέρχεται σε περίοδο λογοκρισίας. Ορισμένοι σκηνοθέτες ωστόσο θα προσπαθήσουν να παρουσιάσουν τη δική τους οπτική.
Μεταξύ αυτών, ο εκλεκτός των κινηματογραφόφιλων Βίκτωρ Έριθε (1940), στο Πνεύμα του μελισσιού (El espíritu de la colmena, 1973), τη γνωστότερη από τις 3 μόνο μεγάλου μήκους ταινίες που έχει γυρίσει, και βραβευμένη με το Χρυσό Κοχύλι στο Φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν, -το οποίο απονέμεται το 1973 για πρώτη φορά σε ισπανική ταινία-, συνθέτει μια λυρική κατάδυση στην ανακάλυψη της αλήθειας με τα μάτια ενός παιδιού, στη μεταπολεμική Ισπανία. Με φόντο το τοπίο του καστελιάνικου οροπεδίου μια οκτάχρονη έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τον θάνατο μέσα από την ταινία του Φρανκεστάιν αλλά και αυτόν ενός αντάρτη που βρίσκει καταφύγιο σε μια εγκαταλελειμμένη στάνη πριν τον εκτελέσει η φρανκική αστυνομία.
Κατεξοχήν θεατρικός συγγραφέας, μυθιστοριογράφος, ποιητής και δοκιμιογράφος ο Φερνάντο Αραμπάλ (1932) υπήρξε επίσης ζωγράφος και κινηματογραφιστής. Το σύνολο του έργου του, που ο ίδιος αποκαλεί «έργο του Πανός», γραμμένο κυρίως στα γαλλικά -καθώς το 1954 μετακομίζει στο Παρίσι-, αναπτύσσεται στη σφαίρα του παράλογου, και οι ήρωες του, αφελείς και ωμοί, εκφράζουν μια πικρή απελπισία, ενίοτε κι ενάντια στο φρανκικό καθεστώς. Στην απαγορευμένη μέχρι το 1982 ταινία του Το δέντρο της Γκερνίκα (L’ arbre de Guernica, 1975) περιγράφει, με το γνωστό ανατρεπτικό και σουρεαλιστικό του πνεύμα, την ιστορία του γιου ενός προύχοντα σ’ ένα βασκικό χωριό στη διάρκεια του εμφυλίου, ο οποίος αφού βιώσει τον βομβαρδισμό της κοντινής Γκερνίκα, αποφασίζει να καταταγεί στον δημοκρατικό στρατό.
Με την πτώση της φρανκικής δικτατορίας το 1975 και τη γενική αμνηστία που ψηφίστηκε το 1977, οι ισπανοί κινηματογραφιστές αρχίζουν να εξερευνούν το παρελθόν, βιώνοντας τη μετάβαση στη δημοκρατία.
Ο Χάιμε Τσάβαρι (1943), καλλιτεχνικός διευθυντής στο Πνεύμα του μελισσιού του Έριθε αλλά και στο Η Άννα και οι λύκοι του Σάουρα, αφηγείται, στην βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Φερνάντο Φερνάν Γκόμεθ ταινία του Τα ποδήλατα είναι για το καλοκαίρι (Las bicicletas son para el verano, 1984), την ιστορία μιας μεσοαστικής οικογένειας της Μαδρίτης το καλοκαίρι του 1936. Η διαρκής αναβολή της αγοράς ενός ποδηλάτου, υπόσχεση προς τον μικρό ήρωα της ταινίας, αντανακλά τη διάρκεια ενός εμφυλίου που θα διαρκέσει περισσότερο από το αναμενόμενο.
Στο Μικρό ταύρο (La vaquilla, 1985), ο μεγάλος ανανεωτής του μεταπολεμικού ισπανικού κινηματογράφου Λουίς Γκαρθία Μπερλάνγκα (1921), φέρνει αντιμέτωπους με κωμικό τρόπο και διαβρωτικό χιούμορ τον εθνικό και δημοκρατικό στρατό με αφορμή μια ταυρομαχία. Στρατιώτες του δημοκρατικού στρατού, αποφασίζουν να παρεισφρήσουν στο εχθρικό έδαφος του εθνικού στρατού για να κλέψουν τον ταύρο σε μια προσπάθεια να βρουν τροφή και να εμποδίσουν τη γιορτή.
Ο πολυβραβευμένος με δύο ασημένιες και μία χρυσή Άρκτο και 4 φορές υποψήφιος για βραβείο Όσκαρ σεναριογράφος, σκηνοθέτης, μυθιστοριογράφος και φωτογράφος Κάρλος Σάουρα με την βραβευμένη με 13 Βραβεία Γκόγια ταινία του Ω! Καρμέλα (Ay, Carmela, 1990) αποτυπώνει τον ισπανικό εμφύλιο μέσα από την οπτική των καλλιτεχνών, δανειζόμενος τον τίτλο της ταινίας από το ομώνυμο αγαπημένο τραγούδι του δημοκρατικού στρατού. Ένα μπουλούκι κωμικών φιλικά προσκείμενων προς το δημοκρατικό στρατό βρίσκεται κατά λάθος σε περιοχή του εθνικού στρατού, με αποτέλεσμα την αιχμαλωσία και μοναδική σωτηρία μια παράσταση που αντιτίθεται στην ιδεολογία τους.
Ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Φερνάντο Τρουέμπα (1955), που διετέλεσε και πρόεδρος της Ακαδημίας Τεχνών και Κινηματογραφικών Επιστημών της Ισπανίας, μας μεταφέρει με τη βραβευμένη με Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης ταινίας του Belle Epoque (1992), στον χειμώνα του 1931 κατά την τελευταία μοναρχική περίοδο, 5 χρόνια πριν το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου. Ένας στρατιώτης που έχει λιποτακτήσει, βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι ενός καλλιτέχνη, γοητεύοντας τις τέσσερις κόρες του.
Το βραβευμένο με το διεθνές Βραβείο Κριτικών FIPRESCI και το Βραβείο της Επιτροπής του Φεστιβάλ Καννών (1995) Γη κι Ελευθερία (Land and Freedom, 1995), του Βρετανού Κεν Λόουτς δεν χρειάζεται συστάσεις καθώς αποτελεί μια ταινία που αγαπήθηκε πολύ από το ελληνικό κοινό. Τους πρώτους μήνες του ισπανικού εμφυλίου, ένας νεαρός Άγγλος κομμουνιστής αφήνει το Λίβερπουλ για να καταταγεί στις Διεθνείς Ταξιαρχίες του δημοκρατικού στρατού στο μέτωπο της Αραγονίας και βιώνει τις ιδεολογικές διαφορές μεταξύ των αναρχικών του POUM και των δημοκρατικών των Διεθνών Ταξιαρχιών.
Την αρχή του εμφυλίου, ιδωμένου ωστόσο από τη γυναικεία ματιά, αποτυπώνει και η ταινία Libertarias (1996) του Βιθέντε Αράντα (1926) που έχει συνδεθεί με την αποκαλούμενη «Σχολή της Βαρκελώνης» που έφερε μια νέα αισθητική άποψη στον ισπανικό κινηματογράφο. Στην ταινία, πρωταγωνιστεί μια πλειάδα διακεκριμένων Ισπανίδων ηθοποιών. Η ιστορία αφηγείται τις περιπέτειες μιας νεαρής μοναχής που δραπετεύει από τη μονή της και γνωρίζεται με μια ομάδα της φεμινιστικής οργάνωσης «Ελεύθερες Γυναίκες» του ισπανικού ελευθεριακού κομμουνιστικού κινήματος, πολεμώντας τόσο τον εθνικό στρατό, όσο και την παραδοσιακή δομή του δημοκρατικού στρατού.
Στην αρχή του εμφυλίου επίσης διαδραματίζεται και η ταινία Η γλώσσα της πεταλούδας (La lengua de las mariposas, 1999) του Χοσέ Λουίς Κουέρδα (1947), που ως προσκεκλημένος του αφιερώματος θα βρίσκεται στην Αθήνα για να την προλογίσει. Βασισμένη σε τρία διηγήματα (1996) του Μανουέλ Ρίβας, αφηγείται την ιστορία ενός οκτάχρονου αγοριού που στα τέλη του ’36 πηγαίνει στο σχολείο, σύντομα ωστόσο οι αξίες και οι αρχές που ο ιδιόρρυθμος δάσκαλός του τού έχει εμφυσήσει, θα ανατραπούν.
Μια άγνωστη πτυχή του εμφυλίου φωτίζει η ταινία Ραγισμένη σιωπή (Silencio Roto, 2001) του Μόντσο Αμεντάριθ (1949): τους λεγόμενους «μάκις», Ισπανούς μαχητές που μετά τον ισπανικό εμφύλιο, δεν αναγνώρισαν τη νίκη του Φράνκο και συνέχισαν να πολεμούν στο βουνό. Το 1944, η Λουθία ερωτεύεται τον Μανουέλ, μέλος μιας τέτοιας ομάδας.
Την αληθινή, άγνωστη επίσης, ιστορία του στρατιώτη και συγγραφέα Ραφαέλ Σάντσεθ Μάθας, που γλίτωσε την εκτέλεση με τη βοήθεια ενός στρατιώτη της αντίθετης πλευράς, εξιστορεί, μέσα από το πρίσμα της μυθιστοριογράφου ηρωίδας που ερευνά χρόνια μετά την υπόθεση, η ταινία του σκηνοθέτη και συγγραφέα Νταβίδ Τρουέμπα (1969) Οι στρατιώτες της Σαλαμίνας (Soldados de Salamina, 2003), που προβλήθηκε στις ελληνικές αίθουσες.
Τέλος, επίκεντρο της βραβευμένης με 4 βραβεία Γκόγια ταινίας Τα 13 τριαντάφυλλα (Las 13 rosas, 2007) του Εμίλιο Μαρτίνεθ Λάθαρο (1945), πιο πρόσφατη ταινία του αφιερώματος, αποτελούν και πάλι όπως και στην ταινία Libertarias, οι γυναίκες στον εμφύλιο. Μετά τη νίκη των φρανκικών στρατευμάτων το 1939, ο Φράνκο υπόσχεται ότι θα τιμωρηθούν μόνο όσοι από τους αντιπάλους έχουν «ματωμένα χέρια». Δεκατρείς γυναίκες που δεν είχαν ωστόσο διαπράξει κανένα έγκλημα, συλλαμβάνονται με την κατηγορία της ανταρσίας, και καταδικάζονται σε θάνατο.

►Βιογραφικό σημείωμα Χοσέ Λουίς Κουέρδα (José Luis Cuerda)
Γεννημένος στην Αλμπαθέτε το 1947, ξεκίνησε την καριέρα του στο TVE το 1969, όπου γύρισε ρεπορτάζ και ντοκιμαντέρ για τις υπηρεσίες πληροφόρησης, συνεχίζοντας στο Τμήμα Πολιτιστικού Προγραμματισμού, ως διευθυντής του εβδομαδιαίου προγράμματος Cultura 2. Μεταξύ του 1985 και του 1987 δίδαξε σκηνοθεσία στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Σαλαμάνκα. Σκηνοθετικό του ντεμπούτο στη μεγάλη οθόνη αποτελεί η μεγάλου μήκους ταινία Pares y nones (1982). Το 1987 του απονεμήθηκε τιμητική μνεία στο Φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν για την ταινία του El bosque animado και το 1999 το Γκόγια Καλύτερου Διασκευασμένου Σεναρίου και το Βραβείο Ondas για τη Γλώσσα της Πεταλούδας. Ως παραγωγός έλαβε δυο βραβεία Γκόγια για τις ταινίες Tesis (στην οποία υποδύεται κι ένα ρόλο ως ηθοποιός) και Οι άλλοι του Αλεχάντρο Αμενάμπαρ. Από το 2002 είναι επίσης παραγωγός του λευκού κρασιού San Clodio από το Ribeiro της Γαλικίας.
Φιλμογραφία (ως σκηνοθέτης & σεναριογράφος): 2008 Los girasoles ciegos | 2006 La educación de las hadas | 1999 La lengua de las mariposas | 1996 Makinavaja | 1995 Así en el cielo como en la tierra | 1993 Tocando fondo | 1992 La marrana | 1991 La viuda del capitán Estrada | 1989 Amanece, que no es poco | 1988 El bosque animado | 1985 Mala racha | 1983 Total | 1982 Pares y nones | 1977 El túnel
Φιλμογραφία (ως παραγωγός): 2001 Los otros, Alejandro Amenábar | 1999 La lengua de las mariposas | 1997 Abre los ojos, Alejandro Amenábar | 1996 Tesis, Alejandro Amenábar

►Πρόγραμμα προβολών
Θα ανακοινωθεί σύντομα

Αν κάποιος βρει το πρόγραμμα ας το ανεβάσει... δεν το έχω ακόμα...