Κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη, δόσ’ της κλώτσο να γυρίσει...ιστορία ν’ αρχινήσει...

Καθόλου από άσχετη αφορμή (βλέπε το άλλο νήμα http://www.podilates.gr/node/26892) και μέσα στον τεμπέλικο χρόνο μου, άφησα το άναρχο μυαλό μου, να πλανηθεί σε μιαν αναζήτηση ιντερνετικού χαρακτήρα, αλλά και σε συνάρτηση με όσα ήδη γνώριζα για πρόσωπα και πράγματα που θα αναφερθώ πιο κάτω. Κάτι ανάμεσα σε ντετεκτιβική περιέργεια και τέρψη.

Πεδία αναζήτησης; Ποδήλατο/Arts and Crafts Movement/δημιουργοί βιβλίων και βιβλιοδεσιών (δική μου επαγγελματική διαστροφή).

Κι ερχόμαστε σε δυο φυσιογνωμίες τεράστιου βεληνεκούς. Μιλάμε για την περίοδο γύρω στο 1900. Λίγο πριν και λίγο μετά.

William Morris. Κορυφαία φυσιογνωμία του κινήματος, που ένωνε τις τέχνες με τις χειροτεχνίες στη βάση ενός φιλοσοφικού μανιφέστου, που γεννήθηκε από μια τρομακτική διαπίστωση. Πώς η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και υπόσταση συντριβόταν ανάμεσα στα γρανάζια της τότε ανερχόμενης εκβιομηχάνησης.

Κατάφερε έτσι, να δημιουργηθεί ένας αντίποδας, που συνένωνε τις εμπειρίες των Τεχνών με εκείνες των Χειροτεχνιών σε ένα κίνημα, που αποσκοπούσε, να αντιταχθεί με τη δημιουργικότητα, στην απρόσωπη και φτωχής αισθητικής μαζική βιομηχανική παραγωγή, δημιουργώντας όμορφα, χρηστικά αντικείμενα.

Η δημιουργικότητα του William Morris ξαπλώνεται σε πολλές εφαρμογές και συνιστά ως σήμερα πρότυπο έμπνευσης για κάθε designer. Η τυπογραφία ήταν μία απ’ αυτές τις εφαρμογές. Δίπλα στον Morris και με την δική του καταλυτική παρέμβαση, δημιουργείται μια άλλη προσωπικότητα, που ακουμπάει στην τυπογραφική δραστηριότητα του Morris. Ο νομικός Thomas James Cobden-Sanderson μεταλλάσεται σε έναν απ’ τους σημαντικότερους χειρόνακτες/δημιουργούς βιβλιοδέτες.

Σ’ αυτή τη φωτογραφία ο Sanderson (δεξιά) με τα ποδηλατικά του παντελόνια, φωτογραφίζεται με τον συνεταίρο του Emery Walker, με τον οποίο ίδρυσε μετά το θάνατο του Morris, τον δικό του Doves Press.

Βιβλιοδεσία του T J Cobden Sanderson του In Memoriam του Tenysson

H Βίβλος του Doves Press, 1903.

Ο πολύ ιδιαίτερος ομολογουμένως Sanderson, που μετονομάστηκε σε Cobden-Sanderson, όταν παντρεύτηκε την γυναίκα του με το πατρώνυμο Cobden (ναι! έκανε, ό,τι κάνουν σήμερα μερικές ελληνίδες, όταν παντρεύονται), αυτός λοιπόν ήταν και ποδηλάτης. O Sanderson κυκλοφορούσε ντυμένος με ποδηλατικά παντελόνια. Ενδεχομένως δούλευε μ’ αυτά, εκτός του ότι κυκλοφορούσε. Η ιστορία ή ο μύθος τον θέλουν, όταν ο Doves Press έπεσε έξω και ο συνεταιρισμός του με τον Walker διαλύθηκε, να φόρτωσε και ξεφόρτωσε περί τις 100 βόλτες με το ποδήλατό του τα στοιχεία, που είχε ο ίδιος σχεδιάσει και μ’ αυτά τύπωνε τα βιβλία του, για να τα φουντάρει μεγαλοπρεπώς στον Τάμεση, έτσι που να μην τα χρησιμοποιήσει κανείς μετά το θάνατό του.

Μαρτυρίες για την ποδηλατική δράση του Morris απ’ την άλλη δεν έχουμε. Εξ άλλου είναι μεγάλος σε ηλικία και με προβλήματα υγείας. Έχουμε όμως για την κόρη του. Και μάλιστα παραστατικότατες.

So far so good!

Οι Morris και Sanderson, ωστόσο, εκτός της δημιουργικής συνεργασίας στο κίνημα Arts and Crafts, ανήκουν και στους πρωτοπόρους του σοσιαλιστικού κινήματος. Η ζωή τους δηλαδή δεν περιορίζεται στο να δημιουργεί μόνο αντικείμενα μοναδικής ομορφιάς και χρηστικότητας. Μοιράζονται ταυτόχρονα τον αγώνα για μια σοσιαλιστική αγγλική κοινωνία.

Έχουμε λοιπόν δυο σοσιαλιστές εκ των οποίων ο ένας είναι και ποδηλάτης. Ποδηλάτης πότε; Μα φυσικά την εποχή που το ποδήλατο αποκτά έναν επαναστατικό ρόλο ανάμεσα στα τότε μέσα μετακίνησης (άλογα-άμαξες). Το 1890 ο Morris δημοσιεύει στο Commonweal, το επίσημο περιοδικό των σοσιαλιστών (ελληνικά: “κοινό καλό”), σε συνέχειες, την ουτοπική νουβέλα του News from Nowhere.

Κι εδώ ακουμπάει η μικρή μελέτη του Tony Pinkney, ενός καθηγητή του Πανεπιστημίου του Lancaster, που παρατηρεί μέσω μιας δημοσίευσης της William Morris Society με τίτλο Cycling in Nowhere, ότι ενώ στην περιοχή, όπου ζουν και δημιουργούν ο Morris κι ο ποδηλάτης Sanderson, το Kelmscott, υπάρχει σοβαρή άνθιση του ποδηλάτου, στην ουτοπική νουβέλα του Morris η ποδηλασία δεν αναφέρεται πουθενά. Το ίδιο δε το Commonweal απευθύνεται "προς όλους τουs σοσιαλιστές ποδηλάτες", πράγμα που καταδεικνύει τουλάχιστον ότι το ποδηλατικό ρεύμα ήταν οργανικό κομμάτι της σοσιαλιστικής αγωνιστικής κοινότητας.

Η απορία λοιπόν του καθηγητή εκφράζεται γλαφυρή. Γιατί, ενώ στο Kelmscott σφύζει ανερχόμενη η χρήση του ποδηλάτου, σαν ενός μέσου που εισάγει μεγαλύτερη ταχύτητα στη μετακίνηση, ταυτόχρονα με την άσκηση του σώματος, απέναντι στην κυρίαρχη αργή, παθητική μετακίνηση με άλογα κι άμαξες, καμμία νύξη δεν γίνεται στο Nowhere του Morris;

Γιατί λοιπόν αποσιωπάται αυτή η μικρή επανάσταση στην καθημερινότητα του αγγλικού 1900; Θα πει κανείς, συνέβαιναν τόσες άλλες, που το ποδήλατο ήταν δευτερεύουσας σημασίας. Ήταν;

Στο μπλογκ του καθηγητή απαντάει ένα μέλος με κάποια επιχειρήματα, που αν μη τι άλλο έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Λέει λοιπόν αυτός ο αναγνώστης του κειμένου του Pinkney, πως η ποδηλατική τεχνολογία μπορεί σήμερα να είναι παρωχημένη, τότε όμως ήταν ακόμα υπόθεση του μέλλοντος. Ήταν ως εκ τούτου, μάλλον, ο φόβος για το άγνωστο καινούργιο και η άμεση αναγκαιότητα για επικέντρωση στα ουσιώδη, στα γνωστά της καθημερινής ζωής, που εμπόδισαν την Ουτοπία του Morris, απ’ το να συμπεριλάβει και την ποδηλασία ανάμεσα στ’ άλλα κοινωνικά συμβάντα.

Κι ερχόμαστε στο σήμερα που το ποδήλατο συνεχίζει αυτή την παράδοση έναν αιώνα και βάλε μετά την περίοδο, που τα ποδήλατα ήταν μιά αγνωστη επαναστατική μηχανή και δεν έχαιραν ιδιαίτερης μνείας, ούτε καν απ’ τους επαναστάτες οραματιστές μιας καλύτερης κοινωνίας. Βλέπετε αναλογίες με το σήμερα;

Μήπως και σήμερα η χρήση του ποδηλάτου στο σκεπτικό των ακραιφνών επαναστατών δεν είναι μια υπόθεση περιθωριακή, που η δυναμική της ουδόλως σχετίζεται με το γενικότερο όραμα μιας κοινωνίας κοινοκτημοσύνης; Άντε το πολύ να την εξυμνούν για ψηφοθηρικούς λόγους. Ως εκεί όμως.

Ερχόμαστε στο σήμερα που, παρ’ όλα αυτά, το ποδήλατο είναι ξανά επαναστατικό.

Το απλό κι ελαφρύ αυτό εργαλείο διασχίζει, όπως στα 1900, έτσι και σήμερα, τις πόλεις απ’ άκρου εις άκρον, προσφέροντας στους χρήστες του τη δυνατότητα να μετακινηθούν γρήγορα και με πολύμορφη ασφάλεια (παρά τις κυρίαρχες πεποιθήσεις για το αντίθετο). Στον σημερινό κόσμο, φυσικά δεν κυριαρχούν τα αργοκίνητα άλογα και οι άμαξες, που αρχικά αβαντάρισαν τη χρήση ποδηλάτου.

Στο σημερινό κόσμο επικρατούν οι υπερταχείες, μοντέρνες μηχανές πολλών ίπππων.

Η αμετροεπής κυριαρχία τους κατάφερε, να ανακόψει για τεράστιο χρονικό διάστημα την όποια δυναμική εμφάνιζε αρχικά η πρώϊμη χρήση του ποδηλάτου.

Κι έρχεται τώρα το αδιέξοδο αυτής της ίδιας αμετροεπούς κυριαρχίας, να επαναφέρει σε ισχύ την πρωτογενή δυναμική που είχε αδρανοποιήσει. Άθελα κι απροσχεδίαστα. Νομοτελειακά.

Μια διαχρονική δυναμική που οι τωρινές συνθήκες κρίσης της καπιταλιστικής κοινωνίας επαναφέρουν σαν μέγιστη αναγκαιότητα της καθημερινότητάς μας. Κι αυτη η συνθήκη πρέπει να είναι πρωταρχική στους σχεδιασμούς μιας επαναστατικής αλλαγής της καθημερινότητάς μας.

Κοντολογίς η χρήση ποδηλάτου ήρθε ο καιρός και πρέπει να τεθεί εκεί που της πρέπει.

Από το μπλογκ του κ. Pinkney