(Ο 5ος ειδικός είναι ο Βλαστός και μιλάει για το ποδήλατο και τις ήπιες μορφές μετακίνησης γενικά)
Εξι ειδικοί ρίχνουν το γάντι στους υποψήφιους τοπικούς άρχοντες και μιλούν για το πώς μπορούν να ζωντανέψουν Αθήνα και Θεσσαλονίκη
Η συνταγή είναι απλή, υπάρχει, όπως αφθονούν τα παραδείγματα από πόλεις του εξωτερικού, αυτό που αναζητείται είναι τόλμη, αποφασιστικότητα και πράξεις. Εξι ειδικοί επιστήμονες παρεμβαίνουν μέσω της «Κ» (εν όψει των επικείμενων αυτοδιοικητικών εκλογών) μιλώντας για το πώς η ζωή των κατοίκων στις μεγαλουπόλεις μπορεί να βελτιωθεί δραστικά και μάλιστα όχι σε βάθος χρόνου. Μοιραία τα σχόλιά τους επικεντρώνονται σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, στα υδροκέφαλα πολεοδομικά συγκροτήματα όπου ασφυκτιά ο μισός και πλέον πληθυσμός όλης της χώρας, εκεί όπου κινείται το 60% των οχημάτων, στις πόλεις όπου η αναλογία πρασίνου ανά κάτοικο δεν φθάνει ούτε τα 3 τ. μ., ενώ σε άλλες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις η αναλογία ξεπερνάει κατά πολύ τα 15 τ. μ.
Η υπερσυγκέντρωση πληθυσμού στα δύο αστικά κέντρα δημιουργεί ντόμινο προβλημάτων στις υποδομές, εκτός από τους οδικούς άξονες. Τρανταχτό παράδειγμα, η διαχείριση των απορριμμάτων: στην Αθήνα παράγονται περίπου 6.500 τόνοι σκουπιδιών ημερησίως, ενώ στη Θεσσαλονίκη 1.500 τόνοι ημερησίως, οι οποίοι καταλήγουν σε υπερκορεσμένους χώρους ταφής. Συνακόλουθο είναι και το πρόβλημα της καθαριότητας στους δημόσιους χώρους. Οσο οι πόλεις ξεχειλώνουν, τόσο τα λεγόμενα «προβλήματα της καθημερινότητας» εντείνονται.
Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθούν μια σειρά από ειδικότερα ζητήματα: αύξηση της εγκληματικότητας, εμπόριο ναρκωτικών και πορνεία, λαθρομετανάστευση, φαινόμενα γκετοποίησης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως σε μεγάλο τμήμα του κέντρου της πρωτεύουσας, η κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο.
Υπάρχει ελπίδα να αναστραφεί αυτή η εικόνα; Οι επιστήμονες, που από την ειδικότητά τους ασχολούνται με πτυχές της ζωής στα αστικά κέντρα, απαντούν «ναι», προτάσσοντας την ανάγκη απαγκίστρωσης της Tοπικής Aυτοδιοίκησης από τη μιζέρια, από ένα θλιβερό διεκπεραιωτικό ρόλο χωρίς όραμα, εξαρτημένο από μικροπολιτικές σκοπιμότητες. Ενδεικτικά: να δοθεί έμφαση στις γειτονιές που θα αναβαθμίσει άμεσα την ποιότητα ζωής προτείνει η αρχιτέκτων - πολεοδόμος κ. Ράνια Κλουτσινιώτη, ενώ για άμεσο εξωραϊσμό του δημόσιου χώρου ώστε να τον απολαμβάνουν όλοι άφοβα και δημιουργία παντού νησίδων πρασίνου κάνει λόγο ο αρχιτέκτων κ. Ανδρ. Κούρκουλας. Ο ομότιμος καθηγητής αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ κ. Μάνος Μπίρης μιλάει για «πολεοδομική ασυναρτησία» των αστικών μας συγκροτημάτων, ζητώντας επαναφορά σε λογικά μέτρα των «νυν απαράδεκτων Συντελεστών Δόμησης». Στη διαχείριση των απορριμμάτων εστιάζει η περιβαλλοντολόγος - πολ. μηχανικός κ. Χριστίνα Θεοχάρη: «Eλαχιστοποίηση της παραγωγής τους, ανακύκλωση παντού, ανάκτηση ενέργειας». Αλλωστε, ό, τι κάνουμε επιστρέφει σε εμάς, συμπληρώνει, δίνοντας και το μέτρο ευθύνης του καθενός.
Ανδρέας Κούρκουλας, αρχιτέκτων
Η αρχή των αλλαγών να γίνει από το κέντρο
Η Αθήνα θα αλλάξει μόνο αν αλλάξουν οι κάτοικοί της, εμείς. Η κρίση που βιώνουμε σήμερα μπορεί να μοιάζει μόνο οικονομική, αλλά στην ουσία είναι πολιτιστική. Και επομένως, πρέπει να καταλάβουμε ότι μόνον ως τέτοια μπορεί να αντιμετωπισθεί.
Ο πυρήνας της πόλης είναι το κέντρο της και κατά τη γνώμη μου, από εκεί πρέπει να γίνει η αρχή. Εκεί είναι άμεση ανάγκη και προτεραιότητα να εφαρμοστούν μέτρα ανάταξης του δημόσιου χώρου. Η απρόβλεπτη γκετοποίηση του κέντρου της Αθήνας τα τελευταία χρόνια έχει καθορίσει τη λειτουργία της πόλης συνολικά. Aρα, οι πρώτες επεμβάσεις οφείλουν να οδηγήσουν στη χρήση του και πάλι από το σύνολο των κατοίκων. Οι χρήσεις αυτές θα πρέπει να αφορούν το σύνολο της πόλης, προκειμένου να ζωντανέψει για όλους. Να αφορούν στην τήρηση των κανόνων ώστε να τολμούν όλοι, να αφορούν στον εξωραϊσμό του δημόσιου χώρου για να τον απολαμβάνουν όλοι.
Η Αθήνα από τη δομή της –μικρά οικοδομικά τετράγωνα και μείξη λειτουργιών– είναι μια ιδιαίτερα ζωντανή πόλη, που δυστυχώς είναι άσχημη, βρώμικη, άναρχη και χωρίς ανάσα.
Καθαρισμός, φωτισμός, εφαρμογή κανόνων δημόσιας συμπεριφοράς, κατασκευή πεζοδρομίων που επιτρέπουν την κίνηση των κατοίκων, τήρηση των κανόνων στάθμευσης, απομάκρυνση όλων των οπτικών εμποδίων που «στολίζουν» τα κτίρια και τον δημόσιο χώρο, αξιοποίηση των λίγων κενών για τη δημιουργία νησίδων πρασίνου είναι κάποιες βασικές κινήσεις που μπορούν να αποτελέσουν το πρώτο βήμα για να αναβαθμιστεί στοιχειωδώς η ζωή στην Αθήνα. Μόνο έτσι θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι κάνουμε πραγματικά βήματα για τη βελτίωση της ζωής των κατοίκων της.
Ράνια Κλουτσινιώτη, αρχιτέκτων - πολεοδόμος
Θα πρέπει να δοθεί έμφαση στις γειτονιές
Χωρίς αμφιβολία, την παρούσα περίοδο κρίσης η συζήτηση γύρω από τη βελτίωση της ζωής των κατοίκων στις πόλεις μας γίνεται ακόμα δυσκολότερη, καθώς η κρίση δεν είναι μόνο οικονομικών πόρων, αλλά και πολιτιστική κρίση ιδεολογιών, ταυτότητας και πίστης στις δυνατότητες της κοινωνίας μας.
Στον βαθμό, όμως, που δεν επιθυμούμε ή δεν αντέχουμε να παραιτηθούμε ή ελπίζουμε ότι θα δημιουργηθούν όροι και προοπτική υπέρβασης της κρίσης, τότε, κατά τη γνώμη μου, η βελτίωση της καθημερινότητας των κατοίκων θα εξαρτηθεί από την κατανόηση της έννοιας «δημόσιο συμφέρον». Θα πρέπει, δηλαδή, οι μελλούμενοι «αυτοδιοικητικοί άρχοντες» να αφιερώσουν ενέργεια για να πείσουν τους ψηφοφόρους τους ότι η βελτίωση της καθημερινότητάς τους συνδέεται άμεσα με τον συνεχή εμπλουτισμό και την ποιοτική αναβάθμιση του δημόσιου χώρου. Και βέβαια, στο ότι οι κάτοικοι επιτέλους θα το αποδεχθούν και δεν θα ασχολούνται αποκλειστικά με την προώθηση των ιδιωτικών τους συμφερόντων.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι παρεμβάσεις για τη βελτίωση των υποδομών μεγάλης κλίμακας –ιστορικά κέντρα και οδικοί άξονες, θαλάσσια μέτωπα, ποτάμια, εγκαταλελειμμένα αστικά κενά, ορεινοί όγκοι κ. ά. –, με τη μετατροπή τους σε κοινόχρηστα ευωδιαστά συνεχή πλέγματα πολιτισμένου δημόσιου χώρου και η απόδοσή τους στους κατοίκους αναμφίβολα θα επιδρούσαν ευεργετικά στη ζωή των κατοίκων. Αλλά η πλειοψηφία των κατοίκων δεν ζει καθημερινά γύρω από την Πανεπιστημίου ή την παραλιακή της Θεσσαλονίκης. Η καθημερινότητά τους βιώνεται στις γειτονιές και εκεί θα πρέπει να δοθεί έμφαση, γιατί η ατομική νοοτροπία μόνον εδώ έχει πιθανότητες να μεταβληθεί σε συλλογική.
Θεοδότα Νάντσου, συντονίστρια Περιβαλλοντικής Πολιτικής WWF Ελλάς
Να αγαπήσουμε πάλι τις πόλεις μας
Για πολλούς, η περιβαλλοντική ποιότητα στις μεγάλες πόλεις είναι χαμένη υπόθεση. Για άλλους, υπάρχει ακόμα ελπίδα.
Σίγουρα, υπάρχει μεγάλο περιθώριο για λύσεις που θα ανοίξουν τον δρόμο για μιαν άλλη, πιο ανθρώπινη ζωή στις ελληνικές μεγαλουπόλεις.
Το έλλειμμα πρασίνου, το «σκουπιδαριό» και τα άσχημα και ενεργοβόρα κτίρια είναι τα κορυφαία προβλήματα που θέλουν γρήγορες και έξυπνες λύσεις.
Τα δύο πρώτα είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου στα χέρια της Tοπικής Aυτοδιοίκησης. Ειδικά η ανακύκλωση και η κομποστοποίηση που δεν γίνεται στις πόλεις, ενώ προτάσεις για ολοκληρωμένο σύστημα έχουν εδώ και καιρό διατυπωθεί, αποτελεί ξεκάθαρη ευθύνη των δημοτικών αρχών.
Η αναβάθμιση των κτιρίων θέλει συνέργεια με την κεντρική διοίκηση για να διαμορφωθεί ένα αποτελεσματικό πλέγμα κινήτρων. Η Tοπική Aυτοδιοίκηση έχει ευθύνη.
Η μεγάλη όμως τομή θα είναι να αγαπήσουμε εμείς οι ίδιοι τις πόλεις μας και να πάψουμε να γκρινιάζουμε... για την καταραμένη μοίρα που μας έριξε στις γειτονιές τους και για τους άλλους που φταίνε για τα προβλήματά μας.
Πριν από μερικές μέρες, συμμετείχαμε ως WWF Ελλάς σε μια εξαιρετική συλλογική πρωτοβουλία Αθηναίων που ανέλαβαν εθελοντικά να καθαρίσουν το μοναδικό ελεύθερο κομμάτι του Ιλισού από τις βρωμιές του σημερινού πολιτισμού μας.
Ας καθαρίσουμε, λοιπόν, τον πολιτισμό μας, ξεκινώντας από το αγκάλιασμα της πόλης που μας έχει ανάγκη, τόσο ως συνειδητούς κατοίκους όσο και ως δραστήριους διεκδικητές μιας καλύτερης ζωής για όλους. Η πόλη μας χρειάζεται τη φροντίδα μας και τη συμμετοχή μας.
Μάνος Μπίρης, ομότιμος καθηγητής Aρχιτεκτονικής ΕΜΠ
Τρεις παρεμβάσεις πρωτεύουσας σημασίας
Το αποτέλεσμα της πολεοδομικής ασυναρτησίας των αστικών μας συγκροτημάτων –όχι μόνο της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, αλλά και των άλλων μικρότερων οικισμών– προφανώς οφείλεται σε αίτια και καταστάσεις τις οποίες θεωρούμε λίγο-πολύ γνωστές, αφού εν μέρει τις έχουμε βιώσει. Oμως, κάποτε πρέπει επιτέλους το θέμα αυτό να διερευνηθεί συστηματικά και να επισημανθούν οι ευθύνες που οδήγησαν στα αδιέξοδα.
Από την άλλη πλευρά, το μέγεθος και το είδος των σχετικών παραμορφώσεων, όπως και η εγκληματική αδιαφορία για τα σχολάζοντα ρυμοτομικά σχέδια, απαιτούν άμεσες και ρεαλιστικές αποφάσεις. Πέρα από τις μακροσκελείς αναλύσεις και τα συνέδρια, όπως επίσης και τις εκφράσεις εντυπωσιασμού για την «αειφόρο ανάπτυξη» και τις «καινοτόμες παρεμβάσεις», οι πολεοδόμοι οφείλουν να μελετήσουν βήμα προς βήμα την ποιοτική αναβάθμιση του δομημένου περιβάλλοντος – ενταγμένοι ίσως σε ένα ανεξάρτητο κεντρικό όργανο. Η προσδοκία (όπως ήδη έχει εκφραστεί) για μαζικές κατεδαφίσεις πολυκατοικιών είναι προς το παρόν ανεδαφική, περίπλοκη και πολυδάπανη. Απεναντίας, απαραίτητη θα ήταν η ύπαρξη μελετών μικρής κλίμακας, άμεσα υλοποιήσιμων, όπως και η σύσταση ενός ειδικού ταμείου πολεοδομικής ανασυγκρότησης, με δυνατότητα «οικονομικής ανακύκλωσης» εκ των ωφελημάτων που θα προκύψουν από τις όποιες υπεραξίες. Πρωτεύουσας σημασίας και αυτονόητη κρίνεται βεβαίως η προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, ο έλεγχος των οικιστικών επεκτάσεων και η πλήρης επαναφορά σε λογικά μέτρα των νυν απαράδεκτων Συντελεστών Δομήσεως. Τέλος, χρειαζόμαστε περισσότερους ανθρώπους με γνώσεις και εμπειρία που να ασχοληθούν με τα κοινά.
Θάνος Βλαστός, αρχιτέκτων - συγκοινωνιολόγος, καθηγητής ΕΜΠ
Περπάτημα, ποδήλατο, δημόσια συγκοινωνία
Το ξύπνημα των αισθήσεων, το κέφι, τη χαρά, την ευτυχία, τον έρωτα, τους έχουμε δει να εκδηλώνονται στους δημόσιους χώρους. Είναι εικόνες συνδεδεμένες με το παιχνίδι των παιδιών στον δρόμο, με την ανέμελη βόλτα με το μωρό στο πάρκο, με το αγκαλιασμένο ζευγάρι στο παγκάκι... και τόσες άλλες, που γίνονται, όμως, όλο και πιο σπάνιες.
Ο θόρυβος, η ρύπανση, η βίαιη απειλή από τις ταχύτητες μάς διώχνουν από τον δρόμο. Η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη σήμερα κάνουν κακό στην υγεία. Ψυχική και σωματική. Ξέρουμε πώς θα ξαναγίνουν τόποι ζωής που θα σε εμπνέουν. Καλά παραδείγματα αλλού υπάρχουν πολλά. Θα ακολουθήσουμε τους στρωμένους δρόμους; Το περπάτημα, το ποδήλατο και η δημόσια συγκοινωνία είναι τα «κλειδιά» για την τύχη Αθήνας και Θεσσαλονίκης.
Με το περπάτημα, έρχεσαι κοντά στις λεπτομέρειες, στα χρώματα, στις μυρωδιές, στους ήχους, επικοινωνείς και θωρακίζεις την αισθητική, την ποιότητα ζωής και του αέρα, την ησυχία, την υγεία, την ασφάλεια. Φυσικό όπως η αναπνοή, συνώνυμο της παρουσίας στον δημόσιο χώρο, σήμερα εμποδίζεται. Οι πιο ευάλωτοι έχουν εκτοπιστεί.
Με το ποδήλατο, αθόρυβος, καθαρός, σεμνός απέναντι στο περιβάλλον ανακαλύπτεις μιαν άλλη καθημερινότητα, πιο τρυφερή, πολιτισμένη, νέες συντροφικότητες. Οι απρόσωπες και εκνευριστικές μετακινήσεις αλλάζουν όψη. H δημόσια συγκοινωνία προτείνει σήμερα μοντέρνες, άνετες και αποτελεσματικές λύσεις. Είναι θεμέλιο της συλλογικότητας.
Επιτυχημένες πεζοδρομήσεις απέδειξαν ότι χαμόγελα και κέφι υπάρχουν θαμμένα μέσα μας. Μίμοι, μουσικοί, παιχνίδια του δρόμου, έρωτες... αναδύονται όταν τους δώσει η πόλη την ευκαιρία. Ας αποφασίσουμε.
Χριστίνα Θεοχάρη, περιβαλλοντολόγος - πολ. μηχανικός
Προτεραιότητα η εξάλειψη των χωματερών
Η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις βιώνουν απαράδεκτες καταστάσεις σε σχέση με τη διαχείριση των απορριμμάτων και την καθαριότητα. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών μπορεί να γίνει μόνο με σύγχρονες αντιλήψεις και πρακτικές. Οι κατευθυντήριες γραμμές είναι δεδομένες (από τη νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία) και αφορούν στην πρόληψη, την ελαχιστοποίηση της παραγωγής απορριμμάτων, την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση, την ανάκτηση ενέργειας και την τελική διάθεση.
Πρέπει, επομένως, να «ξεκολλήσουμε» από τη μίζερη αντιμετώπιση του προβλήματος που πλήττει το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Οι νέοι τοπικοί άρχοντες, στην αρμοδιότητα των οποίων είναι η διαχείριση, πρέπει να πιάσουν τον ταύρο από τα κέρατα.
Η εξάλειψη των χωματερών είναι η άμεση προτεραιότητα, καθώς είναι παραλογισμός να πληρώσουμε πρόστιμα τη στιγμή που περικόπτονται μισθοί και συντάξεις. Κι αυτό γιατί κάποιοι θεωρούν απαγορευμένη ζώνη την περιοχή τους για τη φιλοξενία εγκαταστάσεων διαχείρισης απορριμμάτων, ενώ την ίδια στιγμή τα πετούν ανεξέλεγκτα σε χαράδρες και ρέματα ρυπαίνοντας το έδαφος, τα υπόγεια νερά, τον αέρα. Χρειάζεται προσεκτική επιλογή των τεχνολογιών στη βάση του κόστους της επένδυσης, του τελικού κόστους που θα πληρώσει ο πολίτης, των επιπτώσεων στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Παράλληλα, πρέπει να αναπτυχθούν τρόποι μείωσης των απορριμμάτων που παράγουμε σε συνδυασμό με την προώθηση της ανακύκλωσης. Τελευταία, αλλά όχι έσχατη, και απολύτως αναγκαία είναι η επικοινωνιακή πολιτική για την ενημέρωση και την ενεργό συμμετοχή των πολιτών. Aλλωστε, ό, τι κάνουμε επιστρέφει σε εμάς.