Κίνηση ποδηλάτων σε δρόμους χωρίς ειδική αποκλειστική υποδομή

Το άρθρο εδώ

Γράφει ο Θάνος Βλαστός, Καθηγητής ΕΜΠ, Συγκ/γος – πολεοδόμος

ΕΜΠ 19.2.17

Λύσεις μικρού κόστους για το ποδήλατο

Η ανάγκη του να αυξηθεί η χρήση ποδηλάτου είναι επείγουσα. Ακόμη και σήμερα, σε συνθήκες βαθιάς οικονομικής κρίσης, βιώνουμε προβλήματα κορεσμού. Τι θα συνέβαινε αν υπήρχε έστω και μια μικρή βελτίωση; Εκτός από αυτό τα προβλήματα ατυχημάτων, υγείας, ρύπανσης, θορύβου, υποβάθμισης της ποιότητας ζωής, παραμόρφωσης των αστικών τοπίων και υποτίμησης των αξιών γης είναι μεγάλα. Σημαντική επίσης είναι η πίεση που δέχεται η χώρα μας από τη διεθνή κοινότητα να συμμετάσχει και αυτή στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.

Η κατασκευή υποδομών προστασίας του ποδηλάτη είναι ένα κόστος που η χώρα μας σήμερα δεν μπορεί να αναλάβει. Με δεδομένο μάλιστα ότι πρέπει να καλύψει καθυστέρηση δεκαετιών ως προς πολιτικές για το ποδήλατο θα πρέπει να προχωρήσει με πολύ γρήγορους ρυθμούς, επιλέγοντας αναγκαστικά παρεμβάσεις χαμηλού κόστους. Πρόκειται για παρεμβάσεις, βασισμένες σε οριζόντια και κατακόρυφη σήμανση. Στην Ευρώπη δεν υποτιμώνται καθόλου, αντίθετα θεωρούνται ότι είναι ασφαλέστερες σε σχέση με τις λωρίδες ποδηλάτου που προστατεύονται από νησίδες ή βρίσκονται σε στάθμη υψηλότερη του οδοστρώματος. Οι τελευταίες απομονώνουν μεν τον ποδηλάτη από τα υπόλοιπα οχήματα, όμως στις διασταυρώσεις, εκεί όπου όλοι αναγκαστικά μοιράζονται τον ίδιο χώρο, η εμφάνιση των ποδηλατών αιφνιδιάζει τους οδηγούς με αποτέλεσμα πολλά ατυχήματα.

Έτσι στην Ευρώπη πολλές χώρες, αν και εύρωστες οικονομικά, συνειδητά και για λόγους ασφάλειας, ενσωματώνουν τα ποδήλατα στην κυκλοφοριακή ροή και με μικρό κόστος μπορούν να αναπτύσσουν παρεμβάσεις σε μεγάλες αστικές επιφάνειες.

Προϋπόθεση για να κυκλοφορεί ο ποδηλάτης μαζί με τα αυτοκίνητα και τις μοτοσυκλέττες είναι να επικρατεί στο δρόμο ευγένεια και πολιτισμός. Στη χώρα μας αυτό σπανίζει. Υπάρχουν ωστόσο λύσεις που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν, βασικά σε δρόμους με μια λωρίδα κυκλοφορίας, όπου τα οχήματα δεν έχουν περιθώρια για ελιγμούς άρα η σταθερή πορεία τους επιτρέπει τη συνύπαρξη με τους ποδηλάτες. Μονόδρομοι μιας λωρίδας κυκλοφορίας είναι η πλειονότητα των δρόμων στις ελληνικές πόλεις. Κατά κανόνα περιλαμβάνουν ζώνες στάθμευσης εκατέρωθεν της μονόδρομης ροής. Πρόκειται για δρόμους περιοχών κατοικίας και όχι μόνον. Εννοείται ότι στους δρόμους αυτούς έχουν κάθε δικαίωμα να κυκλοφορούν οι ποδηλάτες. Γενικότερα με βάση τον ΚΟΚ:

Τα ποδήλατα έχουν δικαίωμα να κινούνται σε όλους τους δρόμους της πόλης, με εξαίρεση σε εκείνες τις αρτηρίες υψηλών ταχυτήτων όπου ειδική σήμανση τα απαγορεύει.
Η ταχύτητα στους δρόμους αυτούς είναι 50 χλμ/ώρα, όπως και σε όλο το αστικό οδικό δίκτυο, με εξαίρεση είτε κάποιες πολύ βασικές αρτηρίες είτε δρόμους ήπιας κυκλοφορίας, η δημιουργία των οποίων επίσης δραματικά καθυστερεί.

Σημειωτέον ο ΚΟΚ ορίζει ότι τα ποδήλατα οφείλουν να κινούνται πλησίον του δεξιού άκρου του οδοστρώματος, κάτι που στις πόλεις πρακτικά δεν είναι εφικτό λόγω της στάθμευσης. Αυτή υποχρεώνει τους ποδηλάτες να κινούνται σχεδόν στη μέση του οδοστρώματος λόγω και του ότι για να αποφεύγουν πρόσκρουση σε ανοιγόμενες θύρες πρέπει να κρατούν μια απόσταση τουλάχιστον 1μ. από τα σταθμευμένα αυτοκίνητα. Το μέσον του οδοστρώματος είναι λοιπόν η μοναδική και η ασφαλέστερη θέση για αυτούς γιατί έτσι είναι σίγουροι ότι τα οχήματα που πλησιάζουν από πίσω τους θα τους βλέπουν και θα μειώνουν ταχύτητα. Κινούμενοι λοιπόν στο μέσον του οδοστρώματος το πλάτος του παίζει σημαντικό ρόλο στο κατά πόσον τα αυτοκίνητα θα τους προσπερνούν.

Στην περίπτωση που το πλάτος είναι επαρκές υπάρχουν δύο περιπτώσεις:

α) οι ποδηλάτες υποχρεούνται να παραχωρούν χώρο για να τους προσπερνούν τα αυτοκίνητα πλησιάζοντας όσο γίνεται προς τη ζώνη στάθμευσης. Αυτή την υποχρέωση την έχουν σε δρόμους που δεν θεωρούνται αποκλειστική υποδομή ποδηλάτου απλά ισχύει ότι ποδήλατα και αυτοκίνητα τους χρησιμοποιούν από κοινού.

β) οι ποδηλάτες έχουν προτεραιότητα. Δεν υποχρεούνται να αφήνουν χώρο στα αυτοκίνητα για να τους προσπερνούν, αντίθετα μπορούν να παραμένουν σταθερά στο μέσον του οδοστρώματος. Αυτό μπορεί να συμβαίνει, σύμφωνα με τις προδιαγραφές ποδηλάτου σε δρόμους που θεωρούνται υποδομές συνύπαρξης ποδηλάτων και αυτοκινήτων (υπουργείο υποδομών, ΔΜΕΟ/2015, κεφ. 3.4 «Οδός μεικτής χρήσης οχημάτων και ποδηλάτων – cycle street»), σε δρόμους όπου το ποδήλατο έχει προτεραιότητα ενώ το αυτοκίνητο είναι ανεκτό. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές απαραίτητη προϋπόθεση για αυτούς τους δρόμους είναι να έχουν όριο ταχύτητας 30 χλμ/ώρα, δηλαδή να έχουν οριστεί ως δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας. Τέτοιας κατηγορίας υποδομές για ποδήλατο έχουν πρωτεύοντα ρόλο στα δίκτυα ποδηλάτου.

Βήματα για την προώθηση του ποδηλάτου και την ασφάλεια

1ο Βήμα. Σήμανση συνύπαρξης ποδηλάτων – αυτοκινήτων σε τοπικούς δρόμους

Η συνύπαρξη ποδηλάτων, χωρίς να έχουν προτεραιότητα, με τα υπόλοιπα οχήματα στους τυπικούς αστικούς δρόμους είναι νόμιμη ωστόσο θα ήταν σκόπιμο η πολιτεία να την καταστήσει πιο ασφαλή. Αυτό μπορεί να γίνεται με τοποθέτηση, αρχικά σε τοπικού χαρακτήρα δρόμους, μονόδρομους με μια λωρίδα κυκλοφορίας, κατακόρυφης σήμανσης (πινακίδα Ρ-66α του ΚΟΚ που περιλαμβάνεται και στις προδιαγραφές του υπουργείου υποδομών, σελ. 161) και δευτερευόντως με πικτογράμματα της ίδιας εικόνας επί του οδοστρώματος.
Πινακίδα Ρ 66α

Με την παραπάνω σήμανση ενημερώνονται οι οδηγοί αυτοκινήτων ότι υπάρχουν στον δρόμο ποδήλατα και ανάλογα προειδοποιούνται και οι ποδηλάτες ότι κυκλοφορούν μαζί με αυτοκίνητα. Αμφότεροι έμμεσα καλούνται να προσέχουν. Το πρόσθετο κέρδος χάρις σε αυτή την σήμανση είναι ότι στέλνεται ένα μήνυμα στους πολίτες ότι η πολιτεία μιλάει για το ποδήλατο, αναγνωρίζει την παρουσία του στο δρόμο και εμμέσως τους προσκαλεί να το χρησιμοποιούν, περιορίζοντας τις μετακινήσεις τους με αυτοκίνητο.

Σημειώνεται ότι η εγκατάσταση της σήμανσης αυτής δεν αλλάζει τίποτα από όσα ισχύουν στο δρόμο, ούτε ως προς την κυκλοφορία, ούτε ως προς την στάθμευση, επομένως γίνεται ένα σημαντικό βήμα προώθησης του ποδηλάτου, που δεν θα προκαλέσει αντιδράσεις, θα έχει πολύ μικρό κόστος, ενώ συγχρόνως θα καταστήσει το δρόμο πιο ασφαλή.

2ο Βήμα. Δημιουργία δρόμων ήπιας κυκλοφορίας

Οι δρόμοι στις περιοχές κατοικίας (‘τοπικοί δρόμοι’), στο μεγαλύτερο ποσοστό τους χαρακτηρίζονται από ταχύτητες που δεν ξεπερνούν τα 30 χλμ/ώρα. Αυτό συμβαίνει για τρεις λόγους:

το πλάτος τους είναι μικρό,
οι αποστάσεις μεταξύ διαδοχικών διασταυρώσεων είναι επίσης μικρές και
υπάρχουν πεζοί που περπατούν στο οδόστρωμα γιατί τα πεζοδρόμια είναι ανεπαρκή.

Οι δρόμοι αυτοί, αν ορίζονταν ως δρόμοι μέγιστης ταχύτητας 30 χλμ/ώρα και κατ’ επέκτασιν γίνονταν δρόμοι ‘μεικτής χρήσης οχημάτων και ποδηλάτων’, τίποτε δεν θα άλλαζε σε σχέση με τη σημερινή τους λειτουργία.
Πινακίδες του ΚΟΚ Ρ-32 και Ρ-66α
Πινακίδες του ΚΟΚ Ρ-32
ρ66α
και Ρ-66α

Επιπλέον με τόσο μικρές ταχύτητες αυτοκινήτων το ποδήλατο, έχοντας ίδια ταχύτητα, θα μπορούσε να έχει προτεραιότητα (όπως ορίζουν οι προδιαγραφές του 2015 της ΔΜΕΟ) και να μη του ασκείται πίεση από τα πίσω του αυτοκίνητα για να το προσπερνούν. Η σήμανση αυτών των τοπικών δρόμων ‘μεικτής χρήσης οχημάτων και ποδηλάτων’ θα γίνεται με δυο πινακίδες, τις Ρ-32 και Ρ-66α.

Από το σύνολο των τοπικών δρόμων των ελληνικών πόλεων με ποια κριτήρια θα επιλεγούν εκείνοι που θα τους δοθεί όριο ταχύτητας 30; Κανονικά σε όλους τους τοπικούς δρόμους θα έπρεπε να ισχύει αυτό το όριο. Μια τέτοια εξέλιξη δεν θα ήταν ευεργετική μόνο για τους ποδηλάτες, αλλά πρώτιστα για τους πεζούς, κυρίως για παιδιά, ηλικιωμένους και ανάπηρους που συχνά υποχρεώνονται να μένουν κλεισμένοι στα διαμερίσματα) και γενικότερα για την ποιότητα ζωής σε αυτούς τους δρόμους. Μικρότερες ταχύτητες θα σήμαιναν λιγότερη ρύπανση και θόρυβο, μεγαλύτερη ασφάλεια και τελικά ευνοϊκότερες συνθήκες για την ανθρώπινη παρουσία.